Τα 10 πιο αποκαλυπτικά ψυχολογικά πειράματα που έχουν γίνει σε ανθρώπους.

 

 Έρευνες για την μελέτη της ανθρώπινης συμπεριφοράς έχουν γίνει πάρα πολλές και θα ήταν αδύνατο να τις παρουσιάσω όλες. Για το λόγο αυτό, βρήκα μια λίστα με τις διασημότερες έρευνες (αυτές τουλάχιστον που είναι γνωστές) και προσπάθησα να σας τις παρουσιάσω συνοπτικά τονίζοντας κυρίως τα συμπεράσματα που εξήχθησαν.
Ακόμη και αν δεν σας ενδιαφέρει ιδιαίτερα η μελέτη της ψυχολογίας, θα πρότεινα να του ρίξετε μια γρήγορη έστω ματιά, γιατί το σίγουρο είναι ότι στα συμπεράσματα αυτά θα αναγνωρίσετε αρκετές από τις τακτικές που ακολουθούν κυβερνήσεις, θρησκευτικές ομάδες και μεμονωμένα άτομα προκειμένου να επιβληθούν στο πλήθος… δηλαδή σε όλους εμάς.
Για όσους ενδιαφέρονται να εντρυφήσουν βαθύτερα στα πειράματα, παραθέτω στο καθένα από αυτά κάποια link που πιστεύω ότι θα τους δώσουν μια καλή αρχή στην πληρέστερη μελέτη τους.

 1. Το πείραμα Robbers Cave.
 
Το πείραμα που διεξήγαγε το 1954 ο Muzafer Sherif, ένας από τους ιδρυτές της κοινωνικής ψυχολογίας, μαζί με άλλους ψυχολόγους και αποτελούσε μέρος ενός ερευνητικού προγράμματος στο πανεπιστήμιο της Oklahoma, είχε σκοπό να μελετήσει την σύγκρουση αλλά και την συνεργασία μεταξύ ομάδων ατόμων. Ο Muzafer ήθελε να ελέγξει την θεωρία ότι οι περιορισμένοι πόροι οδηγούν σε συγκρούσεις μεταξύ ομάδων και αυτή είναι η άμεση αιτία που οδηγεί σε διακρίσεις και στερεότυπα μέσα στις κοινωνίες.
Για το σκοπό αυτό δημιουργήθηκαν δυο ομάδες παιδιών ηλικίας περίπου 12 ετών που αριθμούσαν συνολικά 24 αγόρια. Οι ομάδες αυτές μεταφέρθηκαν σε μια κατασκήνωση 200 εκταρίων, περικυκλωμένη από το εθνικό πάρκο Robbers Cave στην Οκλαχόμα.
Ο Muzafer διεξήγαγε μια σειρά τριών πειραμάτων. Στο πρώτο οι ομάδες συνεργάστηκαν για να επιβληθούν σε έναν κοινό εχθρό, στο δεύτερο συνδέθηκαν για να αντιμετωπίσουν τους ίδιους τους ερευνητές και στο τρίτο οι ερευνητές κατάφεραν να στρέψουν την μια ομάδα ενάντια στην άλλη. Το πείραμα έδειξε το πόσο εύκολα υιοθετείται μια αποκλειστική ομαδική ταυτότητα και το πόσο γρήγορα η ομάδα εκφυλίζεται σε ζημιογόνα και ανταγωνιστική για άτομα εκτός αυτής.

2. Το πείραμα των φυλακών Stanford.
Αυτό το κακόφημο πείραμα που σκοπό είχε να διεισδύσει στην σκοτεινή πλευρά της ανθρώπινης ψυχολογίας, κατέληξε να επηρεάζει τους ερευνητές στον ίδιο βαθμό με τα υπό εξέταση άτομα. Ο ψυχολόγος Philip Zimbardo, χώρισε τους συμμετέχοντες σε δυο ομάδες. Στους “φυλακισμένους” και στους “φύλακες”. Ο χώρος διεξαγωγής του πειράματος ήταν μια εικονική φυλακή στο υπόγειο του πανεπιστημίου Stanford.
Οι φυλακισμένοι υποβλήθηκαν σε σύλληψη, γδύσιμο, ξύρισμα του κεφαλιού καθώς και σε άλλες πράξεις κακομεταχείρισης, ενώ στους φύλακες δόθηκαν ρόπαλα. Οι φυλακισμένοι εξεγέρθηκαν την δεύτερη μέρα και η αντίδραση των φυλάκων ήταν άμεση και βάναυση.
Το πείραμα, που είχε σχεδιαστεί για να διαρκέσει 14 ημέρες, διακόπηκε την 6η μέρα λόγω των ολοένα αυξανόμενων επιπέδων κακομεταχείρισης και κατάχρησης εξουσίας.
Μια δραματοποιημένη εκδοχή του πειράματος έγινε ταινία το 2001, από τον Γερμανό σκηνοθέτη Oliver Hirschbiegel με τον τίτλο “Das Experiment”. Προσωπικά προτείνω ανεπιφύλακτα να την δείτε.

3. Υπακοή στην εξουσία: Το ανθρώπινο δυναμικό για βαρβαρότητα.
Το 1963, ο καθηγητής ψυχολογίας του Yale, Stanley Milgram, δοκίμασε την κλίση των ανθρώπων να υπακούν στην εξουσία όταν αυτή απαιτούσε να βλάψουν κάποιον άλλο άνθρωπο. Την εποχή εκείνη ο κόσμος εξακολουθούσε να απορεί τι συνέβη στην Γερμανία κατά την διάρκεια του δευτέρου παγκοσμίου πολέμου και την οδήγησε να προκαλέσει τόσο πολύ φρίκη ( αργότερα παρουσίασε τα ευρήματα του πειράματος με μεγαλύτερη έκταση στο βιβλίο του 1974, “Obedience to Authority: An Experimental View”).
Στα υπό εξέταση άτομα ο Milgram είπε ότι θα ήταν οι “δάσκαλοι” ενός “μαθητή” (στην πραγματικότητα ενός ηθοποιού που έπαιρνε μέρος στο πείραμα εν αγνοία των εξεταζομένων), με τον οποίο δεν είχαν οπτική επαφή. Η τιμωρία στον μαθητή, αν δεν απαντούσε σωστά μια ερώτηση, θα ήταν να του διοχετεύσουν μια ποσότητα ρεύματος. Αν συνέχιζε να δίνει λάθος απαντήσεις, το ηλεκτροσόκ θα ήταν κάθε φορά και ισχυρότερο.
Παρά τις κραυγές και τα βογκητά πόνου από τον “μαθητή”, οι “δάσκαλοι” συνέχιζαν να δίνουν όλο και μεγαλύτερες ποσότητες ρεύματος αν έπαιρναν διαταγή από τους εξεταστές με τις λευκές ποδιές. Συνέχιζαν ακόμη και όταν τους ενημέρωναν ότι ο μαθητής ήταν αναίσθητος. Το συμπέρασμα?
Φαίνεται ότι οι άνθρωποι βάζουν εύκολα στην άκρη ηθικούς και δεοντολογικούς φραγμούς όταν διαταχθούν από κάποια αρχή να τους παραβιάσουν.
Μπορείτε να δείτε την πλήρη μελέτη του πειράματος εδώ. Αν και έχω στην κατοχή μου το αυθεντικό βίντεο, μπορείτε να δείτε μια αναπαραγωγή του πειράματος από τον Derren Brown στο youtube.
4. Συμβιβασμός με την άποψη του πλήθους.
Το πείραμα αυτό σχετίζεται άμεσα με τα πειράματα των φυλακών Stanford και του Milgram, στο ότι προσπαθεί να δείξει το κατά πόσο απολύτως φυσιολογικά άτομα μπορούν να ωθηθούν σε ασυνήθιστες συμπεριφορές από άλλα άτομα που θεωρούνται επίσημες αρχές ή από την ομοφωνία γνώμης γύρω τους.
Έτσι, το 1951, o Solomon Asch θέλησε να εξετάσει το κατά πόσο η κρίση του ατόμου επηρεάζεται από την άποψη της ομάδας.
Κατά τη διάρκεια του πειράματος, ζητήθηκε από φοιτητές να σχηματίσουν μια κρίση αφού άκουσαν τις απόψεις άλλων ατόμων τα οποία έδιναν εσκεμμένα λανθασμένες απαντήσεις. Τα αποτελέσματα ήταν αρκετά αποκαλυπτικά. Το 50% των ατόμων έδωσε την ίδια λανθασμένη απάντηση, μόνο το 25% αρνήθηκε να επηρεαστεί από την λανθασμένη κρίση των άλλων και το 5% ακολουθούσε πάντα το πλήθος.
Το συμπέρασμα του πειράματος ήταν ότι το 1/3 των ατόμων θα αγνοούν αυτό που ξέρουν ότι είναι αλήθεια και θα συμπορευθούνε με το ψέμα αν βρεθούν σε μια ομάδα που επιμένει ότι το ψέμα είναι αλήθεια.
5. Γνωστική παραφωνία (Cognitive dissonance) : Λέγοντας ψέματα στον εαυτό μας.
O Festinger διατύπωσε την θεωρία της γνωστικής παραφωνίας σε τρία μέρη:
1. Παραφωνία λαβαίνει χώρα όταν η νοοτροπία ενός ατόμου αντικρούει άλλες νοοτροπίες και συμπεριφορές,
2. Η παραφωνία είναι μια αποστρεφόμενη κατάσταση και επομένως ένα άτομο νιώθει πίεση να την μειώσει και να εμποδίσει μελλοντική αύξηση της.
3. Το άτομο προσπαθεί να την μειώσει μέσω αλλαγών στην συμπεριφορά, γνωστικές μεταβολές και αποφυγή της επαφής με νέες πληροφορίες και απόψεις που θα μπορούσαν να παράγουν παραφωνία.
Οι ψυχολόγοι Festinger και Carlsmith το 1957, οι Aronson και Mills το 1959 αλλά και άλλοι ερευνητές, έκαναν πειράματα που περιελάμβαναν διάφορα επίπεδα εξαπάτησης προκειμένου να δουν σε πιο βαθμό ένα άτομο θα αγνοήσει την προσωπική του εμπειρία, φτάνοντας ακόμη και στο σημείο να προσπαθεί να πείσει ένα άλλο άτομο για κάτι που ξέρει ότι δεν είναι αλήθεια.
Η ικανότητα του ατόμου για διατήρηση γνωστικής παραφωνίας έχει από τότε και μετά επιβεβαιωθεί σε πολλά άλλα καλά σχεδιασμένα πειράματα. Αυτή συνδέεται στενά με την επιθυμία μας να συμμετέχουμε και να ενσωματωνόμαστε σε μια ομάδα, ρυθμίζοντας τις προσωπικές μας αξίες και πιστεύω με τέτοιο τρόπο ώστε να συμβαδίζουν με αυτά των άλλων της ομάδας.
Μήπως τα παραπάνω σας φέρνουν στο μυαλό τις αλλαγές που παρατηρούνται στα άτομα όταν αυτά μπαίνουν στους κόλπους κομμάτων ή θρησκευτικών ομάδων?

6. Χειρισμός μνήμης : Ξέρετε πραγματικά τι είδατε?
Το 1974, οι ερευνητές Loftus, E.F. και Palmer, J.C, σχεδίασαν ένα πείραμα για να ελέγξουν την αξιοπιστία της μνήμης και το αν μπορεί να τροποποιηθεί.
Για το σκοπό αυτό έβαλαν 45 άτομα να δουν ένα βίντεο που απεικόνιζε αυτοκίνητα να συγκρούονται. Στη συνέχεια, 9 άτομα ρωτήθηκαν να εκτιμήσουν πόσο γρήγορα έτρεχαν τα αυτοκίνητα όταν χτύπησαν, χρησιμοποιώντας στην ερώτηση την λέξη “hit”. Για τα άλλα γκρουπ των ατόμων, η ερώτηση ήταν η ίδια αλλά αντί για την λέξη “hit”, χρησιμοποιήθηκαν λέξεις όπως “smashed”, “collided”, “bumped” και “contacted”.
Αυτοί στους οποίους χρησιμοποιήθηκε η λέξη “smashed”, εκτίμησαν την ταχύτητα κατά 10 χιλιόμετρα μεγαλύτερη από αυτούς στους οποίους η λέξη ήταν η “contacted”. Μια εβδομάδα αργότερα, οι συμμετέχοντες ρωτήθηκαν για το αν είδαν σπασμένα τζάμια από τη σύγκρουση. Αυτοί στους οποίους χρησιμοποιήθηκαν πιο έντονες νοηματικά λέξεις είπαν ότι θυμόταν σπασμένα γυαλιά αν και στην πραγματικότητα μέσα στο φιλμ δεν απεικονίζονταν κάτι τέτοιο.
Φαίνεται ότι κάτι τόσο απλό όσο μια περιγραφική λέξη μπορεί να παραποιήσει τις μνήμες ενός γεγονότος.

7. Ο μαγικός αριθμός 7.
Ο ψυχολόγος George Miller έγραψε σε άρθρο το 1956 ότι τον “καταδιώκει” ο αριθμός 7, ο οποίος εισέβαλε συνέχεια στο μυαλό του όταν μελετούσε δεδομένα ή διάβαζε περιοδικά. Μερικές φορές ήταν ελαφρώς μεγαλύτερος, κάποιες φορές ελαφρώς μικρότερος αλλά πάντα γύριζε γύρω από το 7. Ο Miller είχε την θεωρία ότι αυτός ο “μαγικός” αριθμός αντιπροσωπεύει τον αριθμό των αντικειμένων που είμαστε ικανοί να διατηρούμε στην βραχυπρόθεσμη μνήμη μας σε μια δεδομένη στιγμή, σύν ή πλην 2.
Πιο πρόσφατες μελέτες έδειξαν ότι οι άνθρωποι μπορούν να ομαδοποιούν αντικείμενα στην βραχυπρόθεσμη μνήμη – επομένως μπορούν να θυμούνται μεγαλύτερο αριθμό – αλλά και τότε, αν οι ομάδες θεωρηθούν μονάδες, ο αριθμός στον οποίο καταλήγουμε είναι το 7 (συν ή πλην 2). Ίσως γι’ αυτό σε διάφορους πολιτισμούς ο αριθμός αυτός θεωρείται ιερός.

8. Ανατομία της μαζικής υστερίας : Ο πόλεμος των κόσμων.
Στις 30 Οκτωβρίου 1938, ο George Orson Wells μετέδωσε μια ραδιοφωνική διασκευή του πολέμου των κόσμων του H.G. Wells, προκαλώντας πανικό στα 3 από τα 6 εκατομμύρια των ατόμων που άκουσαν την μετάδοση. Αργότερα, ψυχολόγοι του Princeton πήραν συνεντεύξεις από 135 κατοίκους του New Jersey για τις αντιδράσεις τους στην αναμετάδοση.
Με έκπληξη διαπίστωσαν ότι ένας μεγάλος αριθμός τρομαγμένων ατόμων δεν μπήκαν καν στον κόπο να εξακριβώσουν την αξιοπιστία όσων άκουγαν και μερικοί από αυτούς με υψηλή μόρφωση, πίστεψαν ότι ήταν αλήθεια μόνο και μόνο επειδή ακουγόταν από το ράδιο, άρα από μια “επίσημη” πηγή. Θέλουμε να πιστεύουμε ότι σήμερα ήμαστε πιο πονηρεμένοι και ότι δεν είμαστε τόσο εύκολα θύματα. Αλλά μην είστε και τόσο σίγουροι. Σήμερα η διαχείριση των συναισθημάτων και των αντιδράσεων μας έχει εξελιχθεί σε τέχνη από τα ΜΜΕ.

9. Το τραπέζι των διαπραγματεύσεων : Οι απειλές δεν πιάνουν.
Η συμπεριφορά των μεμονωμένων ατόμων είναι λιγότερο παραπλανητική και λιγότερο βίαιη από τα πρότυπα συμπεριφοράς των ομάδων. Στον τομέα της διπλωματίας ανάμεσα σε άτομα και ομάδες, οι άνθρωποι προσπαθούν να κερδίσουν τα προνόμια που θέλουν από τους άλλους, χωρίς να δώσουν κάτι ή δίνοντας ελάχιστα σαν αντάλλαγμα.
Το 1962, οι ερευνητές Morgan Deutsch και Robert Krauss έθεσαν σε δοκιμασία δυο παράγοντες που εμπλέκονται στην σύναψη συμφωνιών μεταξύ των ανθρώπων: την συνδιαλλαγή και τις απειλές.
Αυτό το πολύπλοκο οικονομικό πείραμα έδειξε ότι οι σχέσεις συνεργασίας ανάμεσα στα συναλλασσόμενο μέρη είναι πιο αποδοτικές από τις απειλές, είτε μονόπλευρες είτε αμφίπλευρες.

10. Η θεωρία της προοπτικής.
Οι ερευνητές Daniel Kahneman και Amos Tversky μελέτησαν την λήψη αποφάσεων σε ριψοκίνδυνες καταστάσεις και ανέπτυξαν μια θεωρία που τους χάρισε το βραβείο Νόμπελ και χρησιμοποιήθηκε για να αναπτυχθούν οικονομικά μοντέλα προβλέψεων και επιρρέασε τις εκστρατείες μάρκετινγκ των εταιριών.
Με μια φράση, η θεωρία λέει ότι έχουμε την παράλογη τάση να είμαστε λιγότερο πρόθυμοι να ριψοκινδυνεύουμε με τα κέρδη παρά με τις απώλειες. Αν πάρουμε το χρηματιστήριο για παράδειγμα, η θεωρία λέει ότι είμαστε έτοιμοι να πουλήσουμε γρήγορα όταν κερδίζουμε αλλά όχι όταν χάνουμε.



Πηγή