Από την περασμένη Παρασκευή παρακολουθούμε σε τηλεοπτικά κανάλια και συστημικά έντυπα τον απόλυτο διασυρμό του πρύτανη του Πανεπιστημίου Αθηνών, Θεοδόση Πελεγρίνη, ωσάν να επρόκειτο για τον χειρότερο ληστή και εγκληματία αυτού του τόπου.
Ζήσαμε το πρωτοφανές, επίσης, γεγονός ο συνάδελφός του, υπουργός Παιδείας Κωνσταντίνος Αρβανιτόπουλος, να τον παραπέμπει στο πειθαρχικό συμβούλιο για παράβαση καθήκοντος.
Το έγκλημά του, βαρύ. Πρύτανης άνθρωπος, επέλεξε να παίξει θέατρο προσκεκλημένος σε εκδήλωση του Πολιτιστικού Κέντρου της ελληνικής κοινότητας στο Παρίσι. Την ώρα, λένε, που οι φοιτητές κινδυνεύουν να χάσουν το εξάμηνο, ο πρύτανης επιλέγει να ανέβει στο σανίδι γυρνώντας την πλάτη στο πρόβλημα.
Την ίδια ώρα αυτοί οι ίδιοι επαγγελματίες της ενημέρωσης και της πολιτικής αποσιωπούν το δικό τους χορταστικό μερίδιο, στην αποδόμηση του δημόσιου πανεπιστημίου, στην αποδόμηση κάθε έννοιας δημοσίου, είτε λόγος είναι αυτός, είτε θεσμός, είτε χώρος. Όμως στις πολιτικές που υπερασπίζονται και τα νέα ήθη που προάγουν δεν μπορεί να έχει θέση το σωκρατικό "δαιμόνιον", η γνωστή, αλλά ξεχασμένη συνείδηση, ή, αν θέλετε, το κοινώς λεγόμενον τσίπα.
"Δεν μπορώ να τα βλέπω, ντρέπομαι. Σε τι κόσμο ζούμε" μου λέει συνάδελφος καθώς γνωστό τηλεοπτικό κανάλι επιδίδεται για ακόμη μία φορά στην αποδόμηση Πελεγρίνη. Στον κόσμο όπου επιτρέπει να πεθαίνει ένα 13χρονο παιδί από αναθυμιάσεις μαγκαλιού ζούμε, Παναγιώτη. Στον κόσμο που αποκαλεί "τζαμπατζή" έναν νεαρό που σκοτώνεται πηδώντας από το λεωφορείο γιατί δεν είχε εισιτήριο, στον κόσμο που κλείνει τα μάτια στους ασθενείς που πεθαίνουν χωρίς περίθαλψη και κλίνει την κεφαλήν δεξιά διότι η αριστερή πλευρά του δρόμου έχει γεμίσει από άστεγους. Λαϊκισμός, θα πουν κάποιοι... Λυπάμαι, εικόνες από τον κόσμο μας είναι.
Παρακολουθούμε τη διαπόμπευση του πρύτανη, και δι' αυτής την αποδόμηση του θεσμού που εκπροσωπεί. Το Πανεπιστήμιο, ως φορέας του μοντέλου εκπαίδευσης του αναγεννησιακού ανθρώπου, δεν τους εκπροσωπεί. Ως εκ τούτου, το πρόσωπο δεν τους αφορά. Σήμερα είναι ο Θεοδόσης Πελεγρίνης, αύριο θα είναι κάποιος άλλος.
Κι αν σήμερα αισθανόμαστε υποχρεωμένοι να υπερασπιστούμε τον Θεοδόση Πελεγρίνη, είναι γι' αυτόν και μόνο τον λόγο: διότι εκπροσωπεί έναν θεσμό υψίστης σημασίας για τη ζωή και όχι την επιβίωσή μας. Ο ίδιος, άλλωστε, υπερασπίζεται με τον δικό του τρόπο και τις πράξεις και τη στάση του. Δείγμα του τρόπου του, το άρθρο που δημοσίευσε την 1η Δεκεμβρίου στην ιστοσελίδα του με τον εύγλωττο τίτλο "Ζην επικινδύνως".
Πόλυ Κρημνιώτη

Ζην επικινδύνως

"Ο Καντ, ο υπέρμαχος αυτός της ηθικής, μετά την αναστάτωση που προκάλεσε η δημοσίευση των απόψεών του για τη θρησκεία, υποσχέθηκε στον αυτοκράτορα να μην ασχοληθεί ξανά με αυτήν. Τούτο δεν τον εμπόδισε, όταν πέθανε ο αυτοκράτορας, να επανέλθει στο θέμα αυτό. Ο Ηρόδοτος, επίσης, λέει για έναν χτίστη στην Αίγυπτο που υποσχέθηκε στον βασιλιά να μην πει πουθενά για τους κρυμμένους θησαυρούς του, αλλά, πεθαίνοντας, αποκάλυψε το μυστικό στα παιδιά του.
Τα περιστατικά αυτά, μεταξύ πάμπολλων άλλων ανάλογων περιπτώσεων, δείχνουν την τάση μας να αποδεσμευόμαστε από τους κανόνες που λένε τι πρέπει να κάνομε, δίνοντας, έτσι, την εντύπωση για ό,τι αποφασίζομε να πράξομε να μην θεωρούμε αρμόδιους να μας το υποδεικνύουν τους κανόνες. Ο Σωκράτης έλεγε ότι από μικρό παιδί άκουγε, αν πήγαινε να κάνει κάτι επιλήψιμο, μια φωνή μέσα του να του φωνάζει να μην το κάνει. Αν, όποτε εκαλείτο να κάνει κάτι, η φωνή σιγούσε, καταλάβαινε ότι ήταν σωστό να το κάνει. Η εσωτερική αυτή φωνή, που ο Σωκράτης ονόμασε 'δαιμόνιον', δεν είναι άλλη από τη φωνή της συνείδησης. Η συνείδηση του καθενός μας, λοιπόν, και όχι οι κανόνες, είναι ο αποφασιστικός ρυθμιστής μας στις ηθικές επιλογές μας.
Για τους κανόνες πρέπει να λεχθεί ότι, πέρα από την τάση μας να ξεφεύγομε από αυτούς, δεν είναι λίγες οι φορές που μας εγκλωβίζουν σε αξεπέραστα αδιέξοδα. Ο Σαρτρ αναφέρεται στο δίλημμα ενός μαθητή του, ο οποίος, ενώ ζούσε με τη χήρα μητέρα του, που εκτός από αυτόν δεν είχε άλλο στήριγμα, είχε την ευκαιρία να συμμετάσχει στη γαλλική αντίσταση κατά των Γερμανών στον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο. Το δίλημμά του ήταν: να εγκαταλείψει τη μητέρα του για να υπηρετήσει τη πατρίδα του ή να αδιαφορήσει για την πατρίδα του προκειμένου να συμπαρασταθεί στη μητέρα του;
Ο κανόνας να μεταχειριζόμαστε τον άλλο ως σκοπό και όχι ως μέσο δεν μπορούσε να του προσφέρει καμιά βοήθεια. Ο μόνος τρόπος, είπε ο Σαρτρ στον μαθητή του, προκειμένου να αποφασίσει για το σωστό και να ξεπεράσει το δίλημμά του, ήταν να εμπιστευθεί τη συνείδησή του, παίρνοντας, όμως, έτσι, και όλη την ευθύνη της επιλογής του επάνω του -ένα, αν όχι ασήκωτο, πάντως δυσβάσταχτο βάρος να το σηκώσει κανείς.
Αν οι άνθρωποι, προκειμένου να δικαιολογήσουν τις επιλογές των, προστρέχουν στους κανόνες ηθικής, είναι όχι γιατί πιστεύουν πράγματι σε αυτούς, αλλά για να αποφύγουν την ανάληψη της ευθύνης των αποφάσεών τους. Η υπαγωγή μας στους κανόνες για το τι οφείλομε να κάνομε υπαγορεύεται από μια κακή, όπως τη χαρακτηρίζει ο Σαρτρ, πίστη, καθόσον δεν πρόκειται για ανιδιοτελή πίστη, αλλά για έναν ένα πλάγιο τρόπο, έναν ύπουλο ελιγμό, ένα τέχνασμα προκειμένου να παρακάμψομε τα διλήμματα που ορθώνονται μπροστά μας στη ζωή.
Εν ονόματι της πίστης του στον κανόνα να λέμε πάντα την αλήθεια μπορεί κάποιος να δικαιολογήσει την απόφασή του να αποκαλύψει ένα μυστικό. Δεν φταίει ο ίδιος, μπορεί να ισχυριστεί, που αποκάλυψε το μυστικό, αλλά η πίστη του στον κανόνα να λέμε πάντα την αλήθεια που τον υποχρέωνε να το αποκαλύψει. Τι άλλο παρά υποκρισία μπορεί να είναι η μετακύλιση της ευθύνης του πράττοντος ανθρώπου από τον ίδιο στον κανόνα της ηθικής;
Αν θέλομε να πετάξομε από πάνω μας την υποκρισία, στην οποία μας οδηγεί η υπαγωγή μας στους περί ηθικής κανόνες, καλό είναι να το κάνομε εγκαίρως και με θάρρος, να μην περιμένομε, όπως ο χτίστης της αρχαίας Αιγύπτου ή ο Καντ, όλη μας τη ζωή, να βρούμε την κατάλληλη στιγμή για να το αποφασίσομε. Αλλιώς, αν περιμένομε, κινδυνεύομε να κατηγορηθούμε για υστεροβουλία, που δεν διαφέρει δα και πολύ από την υποκρισία.
Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η ζωή μας, οχυρωμένη πίσω από τους κανόνες ηθικής, γίνεται πιο ανώδυνη από όσο θα ήταν αν αποφασίζαμε να ζήσομε ακάλυπτοι από αυτούς -ανώδυνη, αλλά και λιγότερο ενδιαφέρουσα. Όσο μεγάλοι κι αν είναι οι κίνδυνοι από τις προκλήσεις, που θα αποφασίζαμε να τις αντιμετωπίσομε μόνοι μας, δεν παύουν, μολοντούτο, να δίνουν στη ζωή μας άλλο, πιο γεμάτο, παρεχόμενο, προς το οποίο προσβλέπομε για την απόκτηση της ευτυχίας. 'Το μυστικό για μια ζωή γεμάτη και ευτυχισμένη είναι ένα: το ζην επικινδύνως'. Έτσι είπε ο Νίτσε".